Ocena ryzyka zawodowego w dużej firmie jako kluczowy element bezpieczeństwa i higieny pracy

Źródło: Mateusz Cudnik

Ocena ryzyka zawodowego w dużej firmie to jeden z najważniejszych elementów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w takim przedsiębiorstwie. Proces ten pozwala na identyfikację zagrożeń i ocenę ich potencjalnych skutków dla zdrowia i życia pracowników. W rezultacie ocena ryzyka zawodowego umożliwia pracodawcom podejmowanie działań mających na celu ograniczenie tych zagrożeń i poprawę warunków pracy. Regularne i rzetelne przeprowadzanie oceny ryzyka jest nie tylko podstawą skutecznego systemu BHP, ale także wymogiem prawnym.

W artykule przedstawiamy, czym jest ocena ryzyka zawodowego, jakie są jej podstawy prawne, a także omawiamy najpopularniejsze metody oceny ryzyka.

Czym jest ryzyko zawodowe i na czym polega ocena ryzyka zawodowego?

Obowiązek przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego wynika z przepisów prawa pracy, a dokładniej z artykułu 226 Kodeksu pracy. Zgodnie z tym artykułem, pracodawca ma obowiązek:

– Oceniać ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą,

– Stosować środki zapobiegawcze w celu minimalizacji ryzyka,

– Informować pracowników o zagrożeniach oraz metodach ochrony przed nimi.

Ponadto obowiązek oceny ryzyka zawodowego wynika z rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z tym rozporządzeniem, pracodawca musi dokonać oceny ryzyka zawodowego na każdym stanowisku pracy, uwzględniając specyfikę wykonywanych zadań oraz zagrożenia wynikające z charakteru pracy.

Każdy pracodawca, bez względu na liczbę pracowników i rodzaj prowadzonej działalności, ma obowiązek przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego na każdym stanowisku pracy. Proces ten jest kluczowy nie tylko z punktu widzenia przepisów, ale także ze względu na poprawę bezpieczeństwa pracy, zmniejszenie liczby wypadków i chorób zawodowych oraz obniżenie kosztów wynikających z nieobecności pracowników czy naprawy uszkodzonych maszyn. Dokumentacja ta może być przedmiotem kontroli przeprowadzanej przez Państwową Inspekcję Pracy.

Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Według wytycznych Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO-OSH 2001), ryzyko zawodowe to połączenie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia niepożądanego związanego z wykonywaną pracą (np. wypadku przy pracy) oraz ciężkości jego skutków. Na przykład, praca przy obsłudze maszyny przemysłowej wiąże się z ryzykiem zranienia, a jego poziom zależy od takich czynników, jak bezpieczeństwo maszyny, szkolenie pracowników czy stosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej.

Ocena ryzyka zawodowego w dużej firmie to proces, który polega na identyfikacji zagrożeń w miejscu pracy, a następnie na oszacowaniu, jakie mogą być skutki tych zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników oraz jak duże jest prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Efektem tego procesu jest określenie poziomu ryzyka, na podstawie którego podejmowane są decyzje dotyczące działań mających na celu eliminację lub ograniczenie ryzyka do akceptowalnego poziomu.

Ocena ryzyka zawodowego składa się z kilku kluczowych etapów:

1. Identyfikacja zagrożeń– rozpoznanie wszystkich potencjalnych zagrożeń związanych z danym stanowiskiem pracy.
2. Oszacowanie ryzyka– określenie prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia oraz jego potencjalnych skutków.
3. Ocena akceptowalności ryzyka– decyzja, czy ryzyko jest akceptowalne, czy konieczne są dodatkowe środki zapobiegawcze.
4. Zarządzanie ryzykiem– wdrożenie działań profilaktycznych w celu eliminacji lub redukcji ryzyka.
5. Monitorowanie i aktualizacja– regularna aktualizacja oceny ryzyka w związku ze zmianami w miejscu pracy, np. wprowadzeniem nowych maszyn, technologii czy procedur.

 Dlaczego ocena ryzyka zawodowego w dużej firmie jest ważna?

Ocena ryzyka zawodowego w dużej firmie przynosi liczne korzyści, zarówno dla pracodawcy, jak i pracowników. Przede wszystkim jest to kluczowy element działań zapobiegawczych, który pozwala na minimalizację zagrożeń w miejscu pracy.

Oto główne korzyści wynikające z regularnego przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego:

1. Poprawa bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz zmniejszenie liczby wypadków:Dzięki identyfikacji i eliminacji zagrożeń można skutecznie zapobiegać wypadkom przy pracy oraz ograniczać liczbę chorób zawodowych.
2. Ograniczenie kosztów: Mniejsza liczba wypadków to również niższe koszty związane z absencją pracowników, odszkodowaniami czy naprawą sprzętu.
3. Spełnienie wymogów prawnych: Przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego jest obowiązkiem pracodawcy, a jej zaniedbanie może skutkować nałożeniem kar przez organy kontrolne.
4. Polepszenie organizacji i zwiększenie efektywności pracy: W wyniku analizy ryzyka można wprowadzić zmiany organizacyjne i techniczne, które poprawią efektywność pracy oraz zmniejszą stres i obciążenie psychiczne pracowników. Pracownicy, którzy pracują w bezpiecznych warunkach, są bardziej zmotywowani i efektywni, co przekłada się na lepsze wyniki firmy.
5. Podniesienie świadomości pracowników: Informowanie pracowników o zagrożeniach oraz o metodach ochrony przed nimi zwiększa ich świadomość na temat bezpiecznych praktyk w miejscu pracy.

Podstawowe metody oceny ryzyka zawodowego

Istnieje wiele metod oceny ryzyka zawodowego, które mogą być stosowane w zależności od rodzaju działalności i specyfiki zagrożeń występujących w miejscu pracy. Każda z nich ma swoje specyficzne zastosowanie i zalety. Różnią się one między sobą stopniem szczegółowości oraz narzędziami używanymi do oszacowania ryzyka.

 1.Ocena ryzyka zawodowego w dużej firmie według normy PN-N-18002

Norma PN-N-18002 to jedna z najważniejszych norm regulujących ocenę ryzyka zawodowego w Polsce. Metoda ta zakłada systematyczne podejście do analizy zagrożeń i oceny ryzyka, które opiera się na dwóch podstawowych parametrach: prawdopodobieństwie wystąpienia zagrożenia oraz ciężkości jego skutków. Jest metodą matrycową, przeznaczoną do jakościowego oszacowania ryzyka zawodowego.

Metoda rozróżnia 2 skale: trójstopniową lub pięciostopniową, różniące się stopniowaniem szczegółowości oceny.

A. Metoda oceny ryzyka wg polskiej normy PN-N-18002:2011 – metoda trójstopniowa

Szacowanie następstw i prawdopodobieństwa następstw odbywa się w skali trójstopniowej dla każdego zidentyfikowanego zagrożenia.

Zgodnie z tą metodą ciężkość następstw może być:

• Mała– gdy zagrożenie może powodować urazy oraz choroby, które nie są przyczyną długotrwałych dolegliwości i nieobecności w pracy, a także czasowe pogorszenie się stanu zdrowia; mogą to być np. niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia lub bóle głowy;
• Średnia– gdy zagrożenie może powodować urazy oraz choroby, które są przyczyną niewielkich, ale długotrwałych lub okresowo powracających dolegliwości i nieobecności w pracy; mogą to być np. zranienia, zajmujące niewielką powierzchnię ciała oparzenia II stopnia, alergie skórne, niezbyt skomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego;
• Duża– gdy zagrożenie może powodować urazy oraz choroby, które są przyczyną ciężkich i stałych dolegliwości lub nawet śmierci; mogą to być np. zajmujące dużą powierzchnię ciała oparzenia II lub III stopnia, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma.

Prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnych skutków dzieli się na:

• mało prawdopodobne – gdy skutki zagrożeń nie powinny się pojawić podczas aktywności zawodowej pracownika;
• prawdopodobne– gdy skutki zagrożeń mogą się pojawić więcej niż kilkakrotnie w ciągu aktywności zawodowej pracownika;
• wysoce prawdopodobne– gdy skutki zagrożeń mogą się pojawić wielokrotnie podczas aktywności zawodowej pracownika.

Na podstawie powyższych danych następuje wartościowanie ryzyka, poprzez odczytanie jego wartości z matrycy. Zgodnie z nią następuje (po oszacowaniu parametrów ryzyka) określenie poziomu ryzyka – w skali trójstopniowej, jako małego, średniego i dużego, tj. wg schematu podanego w poniższej tabeli:

Wyjaśnienia poszczególnych poziomów ryzyka:

2.Metoda oceny ryzyka wg polskiej normy PN-N-18002:2011 – metoda pięciostopniowa

Zgodnie z tą metodą ciężkość następstw może być:

• Mała– gdy zagrożenie może powodować urazy oraz choroby, które nie są przyczyną długotrwałych dolegliwości i nieobecności w pracy, a także czasowe pogorszenie się stanu zdrowia; mogą to być np. niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia lub bóle głowy;
• Średnia– gdy zagrożenie może powodować urazy oraz choroby, które są przyczyną niewielkich, ale długotrwałych lub okresowo powracających dolegliwości i nieobecności w pracy; mogą to być np. zranienia, zajmujące niewielką powierzchnię ciała oparzenia II stopnia, alergie skórne, niezbyt skomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego;
• Duża– gdy zagrożenie może powodować urazy oraz choroby, które są przyczyną ciężkich i stałych dolegliwości lub nawet śmierci; mogą to być np. zajmujące dużą powierzchnię ciała oparzenia II lub III stopnia, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma.

Prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnych skutków dzieli się na:

• mało prawdopodobne– gdy skutki zagrożeń nie powinny się pojawić podczas aktywności zawodowej pracownika;
• prawdopodobne– gdy skutki zagrożeń mogą się pojawić więcej niż kilkakrotnie w ciągu aktywności zawodowej pracownika;
• wysoce prawdopodobne– gdy skutki zagrożeń mogą się pojawić wielokrotnie podczas aktywności zawodowej pracownika.

Na podstawie powyższych danych następuje wartościowanie ryzyka, poprzez odczytanie jego wartości z matrycy. Zgodnie z nią następuje (po oszacowaniu parametrów ryzyka) określenie poziomu ryzyka – w skali pięciostopniowej, jako bardzo małego, małego, średniego, dużego i bardzo dużego, tj. wg schematu podanego w poniższej tabeli:

Wyjaśnienia poszczególnych poziomów ryzyka:

2. Metoda Risk Score

Metoda Risk Score jest jedną z bardziej powszechnych metod oceny ryzyka zawodowego, ze względu na jej prostotę i uniwersalność.

Ryzyko wylicza się zgodnie ze wzorem:

R = S × E × P

Gdzie parametrami ryzyka R są:

S – możliwe skutki zdarzenia (straty spowodowane przez zdarzenie),

E – ekspozycja na zagrożenie,

P – prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia.

S – skutki niepożądanego zdarzenia (straty generowane przez to zdarzenie), dla których wartości są przedstawione w tabeli poniżej:

E – ekspozycja na zagrożenie, dla której wartości przedstawione są w tabeli poniżej:

P – prawdopodobieństwo zaistnienia niepożądanego zdarzenia, dla którego wartości przedstawione są w tabeli poniżej:

Po określeniu wskaźnika ryzyka (jako iloczynu oszacowanych parametrów S, E i P) wartościowanie ryzyka odbywa się według przyjętej w metodzie skali.

3. Metoda wstępnej analizy zagrożeń – PHA (Preliminary Hazard Analysis)

Metoda PHA (Preliminary Hazard Analysis), czyli wstępna analiza zagrożeń, jest jedną z pierwszych metod stosowanych w procesie oceny ryzyka. Jej głównym celem jest identyfikacja potencjalnych zagrożeń i ocena ich skutków w początkowej fazie projektowania systemu, procesu czy stanowiska pracy. Metoda PHA jest szczególnie użyteczna w sytuacjach, gdy mamy do czynienia z nowymi procesami technologicznymi lub innowacyjnymi rozwiązaniami, które nie były wcześniej oceniane pod kątem ryzyka.

Analiza ryzyka prowadzona metodą PHA obejmuje etapy:

– określenie granic obiektu, dla którego wykonywana jest ocena ryzyka zawodowego w dużej firmie,

– sporządzenie listy zidentyfikowanych zagrożeń,

– oszacowanie ryzyka, tzn. określenie możliwych strat poprzez stopień szkód S i prawdopodobieństwa szkód zdarzenia P, z jakim szkody mogą wystąpić,

– wartościowanie ryzyka wyrażone poprzez wskaźnik ryzyka W, które określa zależność:

W = S * P

gdzie:

S – stopień szkód,

P – prawdopodobieństwo szkód zdarzenia.

Szacowanie stopnia szkód S i prawdopodobieństwa szkód P odbywa się według skali na sześciu poziomach dla każdego zidentyfikowanego zagrożenia.

Charakterystykę poszczególnych poziomów przedstawiono poniżej.

Wielkość szkody S:

1. niewielka, znikome urazy, szkody nieznaczne
2. lekkie obrażenia, szkody wymierne
3. ciężkie obrażenia, szkody znaczne
4. wypadek śmiertelny jednej osoby, szkody ciężkie
5. wypadek śmiertelny zbiorowy, bardzo ciężkie szkody na terenie przedsiębiorstwa
6. wypadek śmiertelny zbiorowy, bardzo ciężkie szkody na dużą skalę poza terenem przedsiębiorstwa

Uwaga: Poziom 1-5 dotyczy oceny stopnia szkód i prawdopodobieństwa szkód dla zdarzeń na terenie przedsiębiorstwa, poziom 6 poza terenem przedsiębiorstwa.

Powstanie szkody P:

1. bardzo nieprawdopodobne
2. mało prawdopodobne, szkoda powstaje raz na 10 lat
3. szkoda może się wydarzyć raz w roku
4. dosyć częste, szkoda może się wydarzyć raz w miesiącu
5. częste, szkoda może się wydarzyć raz na tydzień
6. bardzo prawdopodobne

Po oszacowaniu parametrów S i P ryzyko określane (wartościowane) jest zgodnie ze wzorem R = S x P, według poniższej matrycy ryzyka:

Ryzyko określane jest na trzech poziomach:

1 – 3: akceptowalny poziom ryzyka, przy jednoczesnym jego monitoringu

4 – 9: akceptowalny poziom ryzyka, przy jednoczesnym podjęciu działań mających na celu poprawę stanu bezpieczeństwa

powyżej 10: ryzyko niedopuszczalne, wymusza natychmiastową poprawę stanu bezpieczeństwa

Metoda PHA jest szczególnie użyteczna w dużych projektach, gdzie istnieje wiele niepewności co do przyszłych zagrożeń, np. w budownictwie, przemyśle chemicznym czy energetyce.

4. Metoda JSA (Job Safety Analysis)

Metoda JSA (Job Safety Analysis), czyli analiza bezpieczeństwa pracy, jest bardziej szczegółową techniką oceny ryzyka zawodowego. Proces ten polega na systematycznym analizowaniu każdego etapu wykonywanej pracy, w celu identyfikacji potencjalnych zagrożeń i opracowania odpowiednich działań zapobiegawczych. JSA jest szczególnie użyteczna na stanowiskach, gdzie praca wykonywana jest w wielu etapach, z różnymi narzędziami i w różnych warunkach.

Proces oceny ryzyka metodą JSA obejmuje:

1. Rozbicie pracy na etapy– każda operacja jest analizowana osobno.
2. Identyfikacja zagrożeń na każdym etapie– określenie, jakie zagrożenia mogą wystąpić podczas wykonywania poszczególnych operacji.
3. Opracowanie środków zapobiegawczych– dla każdego zagrożenia określane są działania, które mogą zmniejszyć ryzyko.

Metoda JSA jest niezwykle przydatna w branżach takich jak produkcja, gdzie poszczególne etapy pracy mogą wiązać się z różnorodnymi zagrożeniami.

Nowoczesne podejście do oceny ryzyka zawodowego w dużej firmie

Współczesne podejście do oceny ryzyka zawodowego nie ogranicza się już wyłącznie do tradycyjnych, ręcznych metod analizowania zagrożeń i czynników ryzyka w miejscu pracy. Coraz częściej wykorzystuje się nowoczesne narzędzia technologiczne, które wspomagają ten proces i znacząco zwiększają jego efektywność. Jednym z takich narzędzi jest oprogramowanie wspomagające zarządzanie BHP – HSEnet, które posiada moduł dedykowany do oceny ryzyka zawodowego, oferujący szereg korzyści, zwłaszcza w dużych firmach, gdzie zarządzanie bezpieczeństwem pracy staje się bardziej złożone.

Korzyści z używania oprogramowania BHP w ocenie ryzyka zawodowego:

1. Automatyzacja procesów

Dzięki zastosowaniu oprogramowania BHP, proces oceny ryzyka zawodowego może być w znacznym stopniu zautomatyzowany. Użytkownik nie musi ręcznie analizować wszystkich zagrożeń i ryzyk, ponieważ oprogramowanie, na podstawie wprowadzonych danych wylicza ryzyko zawodowe, a także generuje szczegółowe raporty oraz rekomendacje dotyczące środków ochronnych i działań zapobiegawczych.

2. Lepsza organizacja danych

W dużych firmach, gdzie występuje wiele stanowisk pracy oraz różnorodne czynniki ryzyka, manualne zarządzanie danymi może być uciążliwe. Oprogramowanie BHP pozwala na łatwe gromadzenie i porządkowanie danych dotyczących zagrożeń, wypadków i incydentów, co usprawnia monitorowanie sytuacji oraz podejmowanie decyzji.

3. Zarządzanie ryzykiem w skali całego przedsiębiorstwa

W dużej firmie, gdzie może być wiele oddziałów lub lokalizacji, oprogramowanie BHP umożliwia centralne zarządzanie ryzykiem zawodowym. Dzięki temu możliwe jest monitorowanie i analizowanie ryzyka na poziomie całej organizacji, co pozwala na szybsze reagowanie na zagrożenia i lepszą koordynację działań zapobiegawczych.

4. Precyzyjne raportowanie i analiza

Zaawansowane funkcje analityczne pozwalają na generowanie precyzyjnych raportów dotyczących poziomu ryzyka na poszczególnych stanowiskach pracy. Raporty te mogą być używane przez zarząd do podejmowania decyzji dotyczących inwestycji w środki ochrony, szkolenia pracowników czy reorganizację stanowisk pracy.

5. Dostępność i elastyczność

Najlepsze nowoczesne narzędzia BHP są dostępne w chmurze, co umożliwia pracę nad oceną ryzyka z dowolnego miejsca i w dowolnym czasie. Dzięki temu kadra zarządzająca oraz specjaliści ds. BHP mają stały dostęp do danych, co ułatwia bieżące monitorowanie sytuacji oraz szybkie reagowanie na zmieniające się okoliczności.

6. Zarządzanie działaniami korygującymi

Jedną z najistotniejszych funkcji nowoczesnego oprogramowania BHP jest możliwość rejestrowania działań korygujących i zmniejszających ryzyko zawodowe. System pozwala przypisywać konkretne zadania pracownikom odpowiedzialnym za ich realizację, a także monitorować postęp tych działań. Oprogramowanie samodzielnie przypomina o terminach za pomocą powiadomień mailowych i pilnuje realizacji zadań, co minimalizuje ryzyko opóźnień i zapewnia skuteczną kontrolę nad wdrażanymi środkami ochrony

Wykorzystanie oprogramowania wspomagającego ocenę ryzyka zawodowego nie tylko zwiększa efektywność pracy, ale również minimalizuje ryzyko wystąpienia błędów ludzkich, które mogą mieć poważne konsekwencje dla bezpieczeństwa pracowników. Dzięki temu duże przedsiębiorstwa mogą lepiej zarządzać ryzykiem zawodowym, skuteczniej chronić swoich pracowników i zapewniać zgodność z wymogami prawnymi, co w dłuższej perspektywie przekłada się na większą stabilność operacyjną i reputację firmy.